Γλωσσάρι

Τα αλατούχα εδάφη συναντώνται σε όλο τον κόσμο και δημιουργούνται κυρίως υπό την επίδραση ξηροθερμικών ή ημίξηρων κλιματικών συνθηκών και υψηλών θερμοκρασιών. Χαρακτηρίζονται από την παρουσία ελεύθερων διαλυτών αλάτων, τα οποία πολλές φορές μπορεί να είναι εμφανή στην επιφάνεια του εδάφους υπό τη μορφή λεπτής επιφανειακής στρώσης. Η συσσώρευση των αλάτων στο έδαφος είναι ένα φαινόμενο το οποίο λαμβάνει χώρα από καταβολής κόσμου. Δημιούργησε και δημιουργεί σοβαρά προβλήματα σε σχέση με την αποτελεσματική αξιοποίηση του εδάφους, λόγω της υποβάθμισης της παραγωγικότητάς τους. Σήμερα τεράστιες εκτάσεις σ’ όλο τον κόσμο τίθενται εκτός καλλιέργειας κάθε χρόνο, εξαιτίας της εκτεταμένης εναλάτωσής τους και της συνέπειας αυτής υποβάθμισης της παραγωγικότητας. Το πρόβλημα δε αυτό γίνεται με την πάροδο του χρόνου οξύτερο.

Τα αλκαλιωμένα εδάφη, γνωστά και ως νατριωμένα (sodic) εντάσσονται στην κατηγορία των προβληματικών εδαφών. Και αυτό γιατί έχουν ένα βασικό περιοριστικό της φυτικής ανάπτυξης, παράγοντα που ανάλογα με το επίπεδό του καθιστά αντίστοιχα απαγορευτική την αξιοποίηση των εδαφών αυτών για την καλλιέργεια οποιουδήποτε φυτού. Ο παράγοντας αυτός είναι το εναλλακτικό Na+, το οποίο λόγω της υψηλής συγκέντρωσής του υποβαθμίζει τα χημικά και φυσικά χαρακτηριστικά του εδάφους και επιδρά τοξικά στην ανάπτυξη του φυτού, καθιστώντας το έδαφος ακατάλληλο περιβάλλον για την αύξηση των καλλιεργειών.

Αποτελούν εισοδηματική ενίσχυση, αποσυνδεδεμένη από την παραγωγή για κάθε γεωργική εκμετάλλευση και παρέχεται άμεσα στους παραγωγούς. Ορισμένες από τις ενισχύσεις αυτές εξακολουθούν να συνδέονται άμεσα με την παραγωγή, ωστόσο, οι περισσότερες άμεσες ενισχύσεις έχουν αποσυνδεθεί και παρέχονται βάσει του καθεστώτος εισοδηματικής στήριξης που ονομάζεται «καθεστώς ενιαίας ενίσχυσης» (ΚΕΕ). Στο πλαίσιο του ΚΕΕ, οι ενισχύσεις που παρέχονται στους γεωργούς δεν συνδέονται με την παραγωγή τους. Αυτό έγινε για να δοθεί στους γεωργούς η δυνατότητα να επιλέγουν ελεύθερα τι θα καλλιεργήσουν στη γη τους, συμπεριλαμβανομένων των προϊόντων που ανήκουν σε καθεστώς στήριξης. Οι άμεσες ενισχύσεις υπάγονται στην αρχή της «πολλαπλής συμμόρφωσης», βάσει της οποίας οι γεωργοί οφείλουν να ικανοποιούν ορισμένες απαιτήσεις για να μπορούν να λάβουν αυτές τις ενισχύσεις.

Λέγονται και ελαφρά εδάφη. Η ομάδα αυτή περιλαμβάνει τα εδάφη στα οποία το ποσοστό της άμμου είναι μεγαλύτερο από 70% και το ποσοστό της αργίλου είναι μικρότερο από 15%. Γενικά στα εδάφη αυτά κυριαρχούν οι ιδιότητες της άμμου. Δηλαδή, έχουν μικρή ικανότητα συγκράτησης υγρασίας και θρεπτικών στοιχείων και οι καλλιεργητικές πρακτικές πραγματοποιούνται με ευκολία. Η κίνηση του αέρα, του νερού και η ανάπτυξη της ρίζας μέσα στο έδαφος γίνεται χωρίς εμπόδια. Τα αμμώδη εδάφη πρέπει να αρδεύονται επαρκώς και να λιπαίνονται ορθολογικά με συχνές και μικρές δόσεις. Πολύ φτωχά αμμώδη εδάφη χρησιμοποιούνται μόνο σε δάση (πευκοδάση), ενώ πλουσιότερα αμμώδη εδάφη, (με μεγαλύτερο ποσοστό αργίλου) χρησιμοποιούνται για σίκαλη και πατάτες. Επίσης, συναντάμε και εδάφη που το ποσοστό της άμμου δεν είναι συντριπτικά μεγαλύτερο της αργίλου και γι’ αυτό χαρακτηρίζονται ως αμμοπηλώδη εδάφη.

Το Ανθρακικό αποτύπωμα υπολογίζει το σύνολο των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, οι οποίες προκαλούνται άμεσα ή έμμεσα από ένα άτομο, οργανισμό, εκδήλωση ή προϊόν ή ακόμα και μια χώρα και χρησιμοποιείται για να κατανοήσουμε τις επιπτώσεις που έχει η ανθρώπινη δραστηριότητα στο κλίμα της γης.

Τα αργιλοασβεστώδη εδάφη είναι τα πιο γόνιμα εδάφη απ’ όλα. Οι πόροι τους συγκρατούν πολύ νερό. Δημιουργήθηκαν από την συγκέντρωση πολύτιμων, πλούσιων σε θρεπτικές ουσίες υλικών στο τέλος της τελευταίας εποχής των παγετώνων. Σε τέτοια εδάφη ευδοκιμούν τα πιο απαιτητικά φυτά.

Λέγονται και βαριά εδάφη. Η ομάδα αυτή περιλαμβάνει τα εδάφη στα οποία το ποσοστό της αργίλου είναι τουλάχιστον 35%, αν και σε πολλές περιπτώσεις το ποσοστό αυτό είναι πάνω από 45%. Είναι εδάφη με μεγάλη ικανότητα συγκράτησης υγρασίας και θρεπτικών στοιχείων και οι καλλιεργητικές πρακτικές πραγματοποιούνται με δυσκολία. Συχνά εμφανίζουν προβλήματα στράγγισης και αερισμού, ενώ και η ανάπτυξη της ρίζας μέσα στο έδαφος γίνεται με εμπόδια. Είναι δύσκολα στην επεξεργασία όταν υπάρχει πολλή υγρασία, γιατί είναι πολύ υδατοδιαπερατά και λασπώνουν γρήγορα. Έτσι, γίνεται η επιφάνεια τους αδιαπέραστη στον αέρα οπότε υποβαθμίζεται η ποιότητα του εδάφους και παρεμποδίζεται η ανάπτυξη των φυτών.

Τα ασβεστώδη εδάφη έχουν περιεκτικότητα σε άσβεστο πάνω από 40%, αερίζονται καλά και είναι πλούσια σε χούμο και θρεπτικές ουσίες. Είναι αρκετά γόνιμα αλλά δεν συγκρατούν πολύ νερό. Με καλή άρδευση μπορούν να καλλιεργηθούν σε τέτοια εδάφη κριθάρι και ψυχανθή.

Σύμφωνα με τη Σύμβαση για τη Βιολογική Ποικιλότητα που υπεγράφη στο Ρίο το 1992, ως βιολογική ποικιλότητα ή βιοποικιλότητα νοείται η ποικιλία των ζωντανών οργανισμών κάθε προέλευσης περιλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, χερσαίων, θαλάσσιων και άλλων των υδατικών οικοσυστημάτων και οικολογικών συμπλεγμάτων, των οποίων αποτελούν μέρος. Περιλαμβάνεται, επίσης, η ποικιλότητα εντός των ειδών, μεταξύ ειδών και οικοσυστημάτων. Πιο απλά, ως βιοποικιλότητα ορίζεται η ποικιλία της ζωής σε όλες τις μορφές της (φυτά, ζώα, μύκητες κ.λπ.) και σε όλα τα επίπεδα οργάνωσης της (γονίδια, οργανισμοί, οικοσυστήματα). Τα διάφορα φυτά, ζώα και μικροοργανισμοί, τα γονίδια που περιέχουν και τα οικοσυστήματα που σχηματίζουν. Έτσι, ο όρος «βιοποικιλότητα» αγκαλιάζει όλη τη ζωή στη Γη.
H βιοποικιλότητα είναι αναγκαία για τη διατήρηση της ζωής επάνω στη Γη. Η πραγματική της αξία είναι ανυπολόγιστη, καθώς παρέχει τη δυνατότητα σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς να προσαρμόζονται σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Η βιοποικιλότητα είναι ζωτική για την υγεία και την ευημερία του παγκόσμιου πληθυσμού.

Τα λιπάσματα αυξάνουν τη συγκέντρωση αλάτων του εδαφικού διαλύματος ή τον δείκτη αλατότητας του λιπάσματος. Ο δείκτης αλατότητας είναι ο λόγος της οσμωτικής πίεσης από την προσθήκη κάποιων λιπασμάτων, σε σχέση με την οσμωτική πίεση που αναπτύσσεται με χορήγηση της ίδιας ποσότητας NaNO3. Γενικά, τα λιπάσματα που έχουν μεγαλύτερη περιεκτικότητα θρεπτικών στοιχείων έχουν μικρότερο δείκτη αλατότητας. Τα αζωτούχα και καλιούχα λιπάσματα έχουν υψηλότερο δείκτη αλατότητας και είναι πιο επιζήμια στη φύτρωση από ότι τα φωσφορικά.

Ο αγρότης βλέποντας τις δορυφορικές εικόνες και τα δεδομένα από το δείκτη βλάστησης NDVI (Normalized difference vegetation index) και παρακολουθώντας πώς μεταβάλλεται σε κάθε αγροτεμάχιο, κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου, μπορεί να εντοπίσει προβλήματα στην ανάπτυξη των φυτών.
Δηλαδή,να καταλάβει απλά και γρήγορη αν κάτι δεν πάει καλά σε κάποιο τμήμα της καλλιέργειας ώστε να προγραμματιστεί εγκαίρως μια επιτόπια επιθεώρηση, αλλά και να διαπιστώσει την ύπαρξη ζιζανίων κατά την περίοδο που είναι ακαλλιέργητα τα χωράφια που σπέρνονται με ετήσιες καλλιέργειες.

Ο δορυφόρος παίρνει νέα εικόνα κάθε 5 ημέρες. Με αυτές τις δορυφορικές εικόνες και τον δείκτη βλάστησης μπορεί κανείς απλά και γρήγορα να δει πόσο «ζωηρό» είναι το χωράφι του. Έτσι: όσο πιο πράσινο είναι το χρώμα στη δορυφορική εικόνα, τόσο η τιμή του δείκτη μεγαλώνει και πλησιάζει το 1. Όσο πιο κίτρινο και προς το καφέ το χρώμα, τόσο η τιμή του του δείκτη μικραίνει και πλησιάζει το 0.

Αν, λοιπόν, παρατηρηθεί κάποια διαφοροποίηση του χρώματος σε περισσότερες από μία εικόνες κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου, τότε είναι πιθανόν να υπάρχει κάποιο πρόβλημα και αξίζει να γίνει μια επιτόπια επιθεώρηση.

Η διύγρανση φύλλου (ΔΦ) ή πιο απλά η ποσότητα σταγόνων νερού πάνω στα φύλλα, δίνει μια αίσθηση για το πόσο ευνοϊκές είναι οι περιβαλλοντικές συνθήκες για την ανάπτυξη συγκεκριμένων μυκήτων στα φυτά.

Η εξατμισοδιαπνοή αναφοράς (ΕΤο), με απλά λόγια, δείχνει την ημερήσια απώλεια νερού από ένα συγκεκριμένο αγροτεμάχιο, εάν αυτό ήταν καλυμμένο με γρασίδι (καλλιέργεια αναφοράς).

Με τον δείκτη ETo μπορεί κάθε παραγωγός να ξέρει ποια ημέρα ή εβδομάδα η καλλιέργειά του χρειάζεται περισσότερο ή λιγότερο νερό.

Οι ημεροβαθμοί ανάπτυξης δείχνουν, με απλά λόγια, πόσες ώρες θερμοκρασίας έχει «συσσωρεύσει» ένα φυτό. Όσο περισσότερες είναι οι ώρες αυτές, τόσο πιο γρήγορα θα αναπτυχθεί το συγκεκριμένο φυτό.

Αν και οι οργανικές αποθέσεις είναι πιο περιορισμένες από τα άλλα είδη εδαφικών μητρικών υποστρωμάτων, εν τούτοις καταλαμβάνουν ένα σημαντικό τμήμα της επιφάνειας της γης και είναι σημαντικές από περιβαλλοντικής και γεωργικής πλευράς. Συνήθως οργανικές αποθέσεις σχηματίζονται σε παράλια έλη και χερσαίες βαλτώδεις περιοχές. Όταν το νερό είναι ρηχό, απαντώνται χαρακτηριστικά είδη χλωρίδας π.χ. βούρλα, καλαμιές και το κοινό γρασσίδι. Στην Ελλάδα, σε τέτοιες περιοχές φύονται καλάμια, βούρλα και ιτιές, π.χ. στις Πρέσπες. Καθώς οι φυτικοί αυτοί οργανισμοί νεκρώνονται ή ρίχνουν τα φύλλα τους, δημιουργείται στον πυθμένα μια στρώση οργανικών καταλοίπων. Λόγω της παρουσίας του νερού, τα οργανικά αυτά κατάλοιπα δεν οξειδώνονται και, με την πάροδο των ετών, συσσωρεύονται και δημιουργούνται οργανικές αποθέσεις μεγάλου πάχους. Είναι κατάλληλα ειδικά για την καλλιέργεια σίκαλης, πατάτας και ως χορτολιβαδικές εκτάσεις.

Η παρατήρηση της γης μπορεί να ορισθεί ως η συλλογή πληροφορίας σχετικά με φυσικά, χημικά ή βιολογικά συστήματα με χρήση τεχνολογιών τηλεπισκόπησης όπως αισθητήρες δορυφόρων ή εναέριων μέσων, οι οποίες όμως συμπληρώνονται από παρατηρήσεις πεδίου και άλλες τεχνικές καταγραφής. Η παρατήρηση της γης χρησιμοποιείται στον αγροτικό τομέα επειδή μπορεί να εκτιμήσει και να απεικονίσει διαχρονικά και σε πολλαπλές κλίμακες, συνήθως με χρήση δεικτών, διαδικασίες και ιδιότητες της καλλιέργειας. Οι δείκτες αυτοί προκύπτουν μέσα από διαδικασίες μοντελοποίησης, χρησιμοποιώντας δεδομένα που προέρχονται από αισθητήρες, επιτόπιες μετρήσεις αλλά και καταγραφές που περιγράφουν τις καλλιεργητικές ενέργειες σε επίπεδο εκμετάλλευσης. Τα μοντέλα αυτά πρέπει να δοκιμαστούν μέσα στο χρόνο, έτσι ώστε να γίνουν οι απαραίτητες διορθώσεις και να ελεγχθεί η επάρκειά τους για το συγκεκριμένο είδος καλλιέργειας, ποικιλίας, τύπο εδάφους, μικροκλιματικές συνθήκες.

Λέγονται και εδάφη μέσης σύστασης. Η ομάδα αυτή περιλαμβάνει εδάφη όπου οι αναλογίες σε άμμο, άργιλο και ιλύ είναι περίπου ίσες. Τα εδάφη της ομάδας αυτής εκδηλώνουν μόνο τις επιθυμητές ιδιότητες της άμμου και της αργίλου. Αποτέλεσμα είναι μια μέση μηχανική σύσταση να θεωρείται κατάλληλη για την ανάπτυξη των φυτών χωρίς προβλήματα.

Ο αγρότης μπορεί να δει πώς αναπτύσσεται η καλλιέργειά του μέσα σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα από δύο συντελεστές: τους ημεροβαθμούς και τις ώρες ψύχους.

Με τους ημεροβαθμούς ο αγρότης μπορεί να συγκρίνει διαφορετικά αγροτεμάχια ή καλλιεργητικές περιόδους και να καταλάβει σε ποιες περιπτώσεις θα έχει πρώιμη ή όψιμη σοδειά. Και ανάλογα να οργανώσει καλύτερα τις εργασίες του ώστε να κερδίσει πολύτιμο χρόνο.

Οι τηλεμετρικοί σταθμοί καταγράφουν αδιάλειπτα την πορεία της καλλιέργειας με αισθητήρες που συλλέγουν δεδομένα από το έδαφος, τον αέρα και το φυτό, ώστε να παρέχονται ευφυείς και αποτελεσματικές συμβουλές και να υπολογίζεται με ακρίβεια το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της καλλιέργειας. Εγκαθίστανται εντός της καλλιέργειας, στο ύψος του φυλλώματος των φυτών και καταγράφουν με ακρίβεια τις μικροκλιματικές και εδαφικές συνθήκες που επικρατούν εντός του αγροτεμαχίου. Τα δεδομένα που συλλέγονται, τροφοδοτούν επιστημονικά μοντέλα πρόγνωσης ασθενειών και εμφάνισης εντόμων, θρέψης και άρδευσης.

Οι αγρομετεωρολογικοί σταθμοί, αποτελούν εξέλιξη των τηλεμετρικών σταθμών, αφού πέρα από στοιχεία για την πορεία της καλλιέργειας, συγκεντρώνουν και δεδομένα που αφορούν στον καιρό και έτσι μπορούν να δώσουν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για ένα χωράφι και μια καλλιέργεια.

Οι ώρες ψύχους είναι το χρονικό διάστημα χαμηλών θερμοκρασιών που χρειάζονται αρκετά είδη οπωροφόρων δέντρων, κατά τη διάρκεια του χειμώνα, για να διακόψουν τον λήθαργο και να είναι σε θέση να ανθίσουν και να βλαστήσουν την άνοιξη.