Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) δημιουργήθηκε για πρώτη φορά το 1962 από τις έξι ιδρυτικές χώρες της ΕΕ και είναι η μακροβιότερη πολιτική της. Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα σύνολο νόμων που θεσπίσθηκαν από την ΕΕ και συνιστούν μια κοινή, ενοποιημένη αγροτική πολιτική, με σκοπό:

• να παρέχει ασφαλή τρόφιμα σε προσιτές τιμές στους πολίτες της ΕΕ,
• να εξασφαλίζει το δίκαιο βιοτικό επίπεδο των αγροτών,
• να διαφυλάσσει τους φυσικούς πόρους και την προστασία του περιβάλλοντος.

Η ΚΑΠ είναι μια δυναμική πολιτική, η οποία, μέσω διαδοχικών μεταρρυθμίσεων, έχει προσαρμοστεί στις νέες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ευρωπαϊκή αγροτική παραγωγή. Η ΕΕ δημιούργησε και εφαρμόζει την ΚΑΠ ώστε να ανταπεξέρχεται σε διάφορα ζητήματα όπως:

• επισιτιστική ασφάλεια για όλους τους ευρωπαίους πολίτες,
• διακυμάνσεις των παγκόσμιων αγορών και αστάθεια των τιμών,
• διατήρηση ακμαζουσών αγροτικών περιοχών σε όλη την ΕΕ,
• βιωσιμότερη και πιο ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων,
• περιορισμός της κλιματικής αλλαγής.

Σε συνέχεια του τριετούς διαλόγου μεταξύ Συμβουλίου Υπουργών, Ευρωπαϊκής Επιτροπής και Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, επιτεύχθηκε συμφωνία για την ΚΑΠ της περιόδου 2023-2027 στα τέλη Ιουνίου 2021. Η νέα αυτή ΚΑΠ αποσκοπεί στην στήριξη και την ενίσχυση ενός βιώσιμου και ανταγωνιστικού αγροτικού τομέα, ο οποίος θα μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία.

Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μεταξύ 2021 και 2017 θα διατεθούν €386,6 δισ. για την νέα ΚΑΠ, ποσό που αντιπροσωπεύει το 31,95% του μακροχρόνιου προϋπολογισμού της ΕΕ.

Η ΚΑΠ στην πράξη

Το νέο μοντέλο λειτουργίας της ΚΑΠ για την περίοδο 2023-2027 εστιάζει, μεταξύ άλλων, στη μεγιστοποίηση της συμβολής της στην προστασία του περιβάλλοντος και στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής μέσω θέσπισης φιλόδοξων περιβαλλοντικών και κλιματικών στόχων, καθώς και στην προώθηση της καινοτομίας, της γνώσης και των νέων τεχνολογιών (ψηφιοποίηση) στην αγροτική παραγωγή. Η νέα ΚAΠ έχει ως στόχο μια ευφυή και βιώσιμη γεωργία, την ενίσχυση της μέριμνας για το περιβάλλον και το κλίμα και την ενίσχυση του κοινωνικοοικονομικού ιστού των αγροτικών περιοχών.

Για την τετραετία 2023-2027, η ΚΑΠ διαρθρώνεται γύρω από δέκα βασικούς στόχους, οι οποίοι θα αποτελέσουν τη βάση πάνω στην οποία οι χώρες της ΕΕ θα καταρτίσουν τα επί μέρους στρατηγικά τους σχέδια. Οι στόχοι αυτοί είναι:

• η εξασφάλιση δίκαιου εισοδήματος για τους αγρότες,
• η αύξηση της ανταγωνιστικότητας,
• η εξισορρόπηση της ισχύος στην αλυσίδα τροφίμων,
• η δράση για την κλιματική αλλαγή,
• η προστασία του περιβάλλοντος,
• η διατήρηση των τοπίων και της βιοποικιλότητας,
• η ενθάρρυνση της ανανέωσης των γενεών,
• η τόνωση των αγροτικών περιοχών,
• η προστασία της ασφάλειας και της ποιότητας των τροφίμων,
• ο εκσυγχρονισμός του αγροτικού τομέα με την προώθηση και τη διάδοση της γνώσης, της καινοτομίας και της ψηφιοποίησης, στη γεωργία και τις αγροτικές περιοχές, και την ενθάρρυνση υιοθέτησής τους.

 

Στόχοι και επιδιώξεις

Η νέα ΚΑΠ σχεδιάστηκε με στόχο να είναι πιο δίκαιη, πιο πράσινη, πιο φιλική προς τα ζώα και πιο ευέλικτη από ποτέ. Από τον Ιανουάριο του 2023, που θα μπει σε εφαρμογή, πρόκειται να υλοποιηθούν μεγαλύτερες φιλοδοξίες για το περιβάλλον και το κλίμα, ευθυγραμμισμένες με τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.

Η νέα ΚΑΠ θα εξασφαλίζει, επίσης, δικαιότερη κατανομή της στήριξης, ιδίως προς τις μικρές και μεσαίες οικογενειακές γεωργικές εκμεταλλεύσεις και τους νέους αγρότες.

 

Πιο δίκαιη για όλους

• Για πρώτη φορά, η ΚΑΠ θα περιλαμβάνει κοινωνικές προϋποθέσεις, που σημαίνει ότι οι δικαιούχοι της θα πρέπει να σέβονται στοιχεία του ευρωπαϊκού κοινωνικού και εργατικού δικαίου προκειμένου να λαμβάνουν κονδύλια της ΚΑΠ.
• Η ανακατανομή της εισοδηματικής στήριξης θα είναι υποχρεωτική. Τα κράτη μέλη θα αναδιανείμουν τουλάχιστον το 10% προς όφελος μικρότερων γεωργικών εκμεταλλεύσεων και πρέπει στο στρατηγικό τους σχέδιο να περιγράψουν τον τρόπο με τον οποίο προτίθενται να το πράξουν. Μάλιστα, η στήριξη σε μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις θα ενισχυθεί με τη δυνατότητα αντικατάστασης των επί μέρους άμεσων ενισχύσεων από ένα ενιαίο επίδομα για τους μικροκαλλιεργητές.
• Θα οριστεί νέο υποχρεωτικό ελάχιστο επίπεδο στήριξης των νέων αγροτών στους προϋπολογισμούς των κρατών μελών για την εισοδηματική στήριξη στο πλαίσιο της ΚΑΠ, ύψους 3%, για νέους αγρότες (ηλικίας έως και 40 ετών). Αυτή θα μπορούσε να περιλαμβάνει εισοδηματική στήριξη, επενδυτικές ενισχύσεις ή ενισχύσεις εκκίνησης για νέους αγρότες.

 

Πιο πράσινη και πιο βιώσιμη

Η νέα ΚΑΠ θα στηρίξει τη μετάβαση προς μια πιο βιώσιμη αγροτική παραγωγή με αυξημένες φιλοδοξίες για το κλίμα, το περιβάλλον και την καλή μεταχείριση των ζώων. Επίσης, εισάγει νέα «εργαλεία», τα οποία, σε συνδυασμό με τον νέο τρόπο εργασίας, θα επιτρέψουν αποτελεσματικότερες και πιο στοχευμένες επιδόσεις στους παραπάνω τομείς. Συγκεκριμένα:

• Συνοχή με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία: Η νέα ΚΑΠ θα ενσωματώσει πλήρως την περιβαλλοντική και κλιματική νομοθεσία της ΕΕ. Τα σχέδια της ΚΑΠ θα συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» και της στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα, ενώ θα επικαιροποιηθούν ώστε να ληφθούν υπόψη οι αλλαγές στην κλιματική και περιβαλλοντική νομοθεσία από την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία.
• Παροχή στήριξης υπό όρους: οι ελάχιστες απαιτήσεις με τις οποίες πρέπει να συμμορφώνονται οι δικαιούχοι της ΚΑΠ για να λάβουν στήριξη είναι πλέον πιο φιλόδοξες. Για παράδειγμα, σε κάθε γεωργική εκμετάλλευση τουλάχιστον το 3% της αρόσιμης γης θα προορίζεται για τη βιοποικιλότητα και για μη παραγωγικά στοιχεία, με δυνατότητα λήψης στήριξης μέσω οικολογικών προγραμμάτων ώστε να επιτευχθεί ποσοστό 7%. Ακόμη, θα προστατεύονται όλοι οι υγρότοποι και οι τυρφώνες.
• Η προσφορά οικολογικών προγραμμάτων θα είναι υποχρεωτική για τα κράτη μέλη. Αυτό το νέο μέσο θα ανταμείβει τους γεωργούς για την εφαρμογή πρακτικών φιλικών προς το κλίμα και το περιβάλλον (βιολογική γεωργία, αγροοικολογία, ολοκληρωμένη φυτοπροστασία κ.λπ.), καθώς και για βελτιώσεις όσον αφορά στην καλή μεταχείριση των ζώων. Τα κράτη μέλη πρέπει να διαθέσουν τουλάχιστον το 25% του προϋπολογισμού τους για την εισοδηματική στήριξη σε οικολογικά προγράμματα, συνολικού ύψους €48 δισ. από τον προϋπολογισμό άμεσων ενισχύσεων.
• Τουλάχιστον το 35% των κονδυλίων αγροτικής ανάπτυξης θα διατίθεται σε δεσμεύσεις οι οποίες προωθούν περιβαλλοντικές και κλιματικές πρακτικές και πρακτικές καλής διαβίωσης των ζώων.
• Ο προϋπολογισμός της ΚΑΠ θα πρέπει να συμβάλει σημαντικά στις συνολικές δαπάνες της Ένωσης για το κλίμα. Για ρεαλιστικό και άρτιο υπολογισμό, η Επιτροπή θα προτείνει έως το 2025 νέα, διαφοροποιημένη προσέγγιση, η οποία θα υπερβαίνει τις υφιστάμενες μεθόδους.

 

Πιο ευέλικτη

Η νέα ΚΑΠ εισάγει νέο τρόπο εργασίας, με βάση τον οποίο κάθε χώρα θα είναι ελεύθερη να επιλέγει τις συγκεκριμένες παρεμβάσεις που θεωρεί πιο αποτελεσματικές για την εκπλήρωση των στόχων της και σε συνέχεια της αξιολόγησης των δικών της αναγκών. Έτσι, η Ελλάδα θα καταρτίσει το δικό της στρατηγικό σχέδιο, στο οποίο θα καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο θα κατευθύνει τους πόρους σε συγκεκριμένες δράσεις και θα διευκρινίζει πώς οι δράσεις αυτές θα συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων της ΕΕ. Το σχέδιο αυτό θα υποβληθεί στην ΕΕ προς αξιολόγηση και έγκριση πριν από την εφαρμογή του. Μετά την έγκριση, θα υποβάλλεται ετήσια έκθεση επιδόσεων στην οποία θα καταδεικνύεται η πρόοδος προς την επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί.

Βασικός στόχος της νέας ΚΑΠ είναι η ενίσχυση της θέσης των αγροτών σε έναν ανταγωνιστικό αγροδιατροφικό τομέα. Η νέα ΚΑΠ διατηρεί έναν γενικό προσανατολισμό προς την αγορά, με τις αγροτικές εκμεταλλεύσεις της ΕΕ να λειτουργούν σύμφωνα με τα μηνύματα της αγοράς, αξιοποιώντας παράλληλα ευκαιρίες εκτός της ΕΕ που προκύπτουν από το εμπόριο. Επιπλέον, ενισχύει τη θέση των αγροτών στην αλυσίδα τροφίμων, διευρύνοντας τις δυνατότητές τους να ενώνουν τις δυνάμεις τους μέσω, μεταξύ άλλων, ορισμένων εξαιρέσεων από το δίκαιο του ανταγωνισμού. Παράλληλα, θα θεσπιστεί νέο αγροτικό αποθεματικό για τη χρηματοδότηση μέτρων στήριξης της αγοράς σε περιόδους κρίσεων, με ετήσιο προϋπολογισμό τουλάχιστον €450 εκατ.

 

Τι είναι ο «ενεργός αγρότης»;

Η νέα νομοθεσία περιλαμβάνει υποχρεωτικό αλλά ευέλικτο ορισμό του ενεργού αγρότη:

• Ελάχιστο επίπεδο γεωργικής δραστηριότητας. Αυτό θα βασίζεται σε αντικειμενικά και αμερόληπτα κριτήρια, όπως η δοκιμή εισοδήματος (π.χ. σύγκριση του αγροτικού εισοδήματος με το εισόδημα από άλλες οικονομικές δραστηριότητες), η εισροή εργασίας, το εταιρικό αντικείμενο και η εγγραφή σε μητρώο.·
• Κατάλογος μη επιλέξιμων οικονομικών δραστηριοτήτων. Οι χώρες της ΕΕ μπορούν να καταρτίσουν κατάλογο οικονομικών δραστηριοτήτων που ενδέχεται να μην λαμβάνουν άμεση στήριξη από την ΚΑΠ.·
• Πολυενεργοί και μερικώς απασχολούμενοι αγρότες. Οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι πολυενεργοί (αγρότες που ασκούν επίσης άλλες επαγγελματικές δραστηριότητες) και οι αγρότες μερικής απασχόλησης δεν αποκλείονται από τη στήριξη.
• Μείωση του διοικητικού φόρτου. Οι χώρες της ΕΕ μπορούν να υποθέσουν ότι οι αγρότες που λαμβάνουν άμεσες ενισχύσεις έως €5.000 θεωρούνται ενεργοί αγρότες.

 

Οι πυλώνες της ΚΑΠ

Η ΚΑΠ καλύπτει τρεις διαφορετικούς τομείς: άμεσες ενισχύσεις, μέτρα για την αγορά και αγροτική ανάπτυξη, και στηρίζεται σε δύο πυλώνες. Αναλυτικά:

Άμεσες Ενισχύσεις – Πρώτος πυλώνας

Οι άμεσες ενισχύσεις χορηγούνται απευθείας στους αγρότες παρέχοντάς τους ένα δίχτυ ασφαλείας. Η ΚΑΠ εγγυάται στους πολίτες της ΕΕ την αξιόπιστη προσφορά τροφίμων υψηλής ποιότητας, καθώς και ένα υγιές περιβάλλον. Οι άμεσες ενισχύσεις εξασφαλίζουν ότι:

• Οι αγρότες λαμβάνουν στήριξη εισοδήματος εφόσον φροντίζουν την αγροτική τους εκμετάλλευση και πληρούν τα περιβαλλοντικά πρότυπα, καθώς και τα πρότυπα για την ασφάλεια των τροφίμων και τις σωστές συνθήκες διαβίωσης των ζώων,
• τα κράτη μέλη της ΕΕ διατηρούν αγροτικές δραστηριότητες, προσαρμοσμένες στα κλιματικά και γεωγραφικά τους δεδομένα,
• οι παραγωγοί ανταποκρίνονται στα μηνύματα της αγοράς ώστε να παράγουν τα αγαθά που ζητούν οι καταναλωτές, εξασφαλίζοντας έτσι το μέγιστο δυνατό κέρδος,
• οι αγρότες που δεν συμμορφώνονται με ορισμένες απαιτήσεις στους τομείς της δημόσιας υγείας, της υγείας ζώων και φυτών, του περιβάλλοντος και της καλής διαβίωσης των ζώων, λαμβάνουν ενδεχομένως μικρότερη ή και καθόλου στήριξη.

Μέτρα για την αγορά – Πρώτος πυλώνας

Προκειμένου να αντισταθμιστεί η αστάθεια των τιμών στις αγροτικές αγορές της ΕΕ, έχουν θεσπιστεί ορισμένοι κανόνες. Η κοινή οργάνωση των αγροτικών αγορών (ΚΟΑ) περιλαμβάνει:

• την αξιοποίηση των κανόνων για την κοινή αγορά αγαθών και υπηρεσιών, τη δημιουργία συγκεκριμένων μέσων πολιτικής για τη βελτίωση της λειτουργίας των αγροτικών αγορών,
• τη θέσπιση των παραμέτρων παρέμβασης στις γεωργικές αγορές και την παροχή τομεακής υποστήριξης,
• τη θέσπιση κανόνων εμπορίας των γεωργικών προϊόντων και τη λειτουργία οργανώσεων παραγωγών και διεπαγγελματικών οργανώσεων,
• ζητήματα σχετικά με το διεθνές εμπόριο και τους κανόνες ανταγωνισμού.

Το οικονομικό περιβάλλον θα συνεχίσει να είναι αβέβαιο και απρόβλεπτο. Τα σημερινά και τα μελλοντικά προβλήματα είναι πολλά. Παρόλα αυτά, η ΚΟΑ διευκολύνει την ομαλή λειτουργία της ενιαίας αγοράς, ενώ, με δυο λόγια, εξασφαλίζει πολυμορφία, διαθεσιμότητα, προσιτές τιμές και ασφάλεια των αγροτικών προϊόντων της.

Αγροτική ανάπτυξη – Δεύτερος πυλώνας

Τα μέτρα της ΕΕ για την αγροτική ανάπτυξη συμβάλλουν:

• στον εκσυγχρονισμό των αγροτικών εκμεταλλεύσεων, προωθώντας την αξιοποίηση της τεχνολογίας και της καινοτομίας,
• στην τόνωση των αγροτικών περιοχών, για παράδειγμα μέσω επενδύσεων σε συνδεσιμότητα και βασικές υπηρεσίες,
• στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του αγροτικού τομέα,
• στην προστασία του περιβάλλοντος και στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής
• στη βελτίωση της ζωτικότητας των αγροτικών κοινοτήτων,
• στην εξασφάλιση της ανανέωσης των γενεών στον αγροτικό τομέα.

Οι κατεξοχήν αγροτικές περιοχές συνιστούν το ήμισυ της Ευρώπης και κατοικούνται από περίπου το 20% του πληθυσμού της ΕΕ. Επίσης, οι περισσότερες από αυτές συγκαταλέγονται μεταξύ των λιγότερο ευνοημένων περιοχών της ΕΕ, με κατά κεφαλή ΑΕΠ σημαντικά χαμηλότερο του ευρωπαϊκού μέσου όρου.

Τα μέτρα της ΕΕ διευκολύνουν τον εκσυγχρονισμό των αγροτικών εκμεταλλεύσεων, ενθαρρύνοντας παράλληλα τη διαφοροποίηση των δραστηριοτήτων στις αγροτικές περιοχές. Για το σκοπό αυτό, η πολιτική της ΕΕ για την αγροτική ανάπτυξη έχει θέσει τρεις γενικούς στόχους:

• Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας,
• βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων και δράση για το κλίμα,
• ισόρροπη εδαφική ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών.

Η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης είναι ένα πολύ σημαντικό μέσο στήριξης της βιώσιμης ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών και της γεωργίας, συμπεριλαμβανομένης της βιολογικής γεωργίας, στην ΕΕ.